Het Algemeen Dagblad kwam op 19 mei 2017 weer met zijn jaarlijkse Misdaadmeter. Onderdeel daarvan zijn de cijfers per gemeente, gecorrigeerd voor het inwonersaantal. Zoals gebruikelijk staat Amsterdam weer bovenaan met een hoog criminaliteitsniveau (dat is het aantal geregistreerde misdrijven per 1.000 inwoners), gevolgd door andere grote steden. Kennelijk hangt criminaliteit samen met de mate waarin een gemeente een verstedelijkt karakter heeft. De natuurkundige Geoffrey West heeft een algemene wetmatigheid ontdekt over grotere steden. Zij wijken disproportioneel af van kleinere: men beweegt er gehaaster, inkomens liggen er hoger, er is meer innovatie maar ook meer criminaliteit. Ook bij onze misdaadcijfers blijkt dit het geval. Neem een gemeente die 2 keer meer inwoners bevat dan een gemeente waarmee we haar vergelijken. Het aantal misdrijven per 1.000 inwoners ligt in dat geval 17 procent hoger. Dan is de vraag naar de hoge positie van grote steden minder interessant, dan de vraag of gemeenten hoog of laag scoren indien we rekening houden met de mate van verstedelijking.
Het bevolkingsvolume is niet als enige een goede maat voor de verstedelijking
Ik heb hiernaar gekeken met behulp van wat andere gegevens dan het AD gebruikte. Zo neem ik gegevens uit CBS StatLine, inclusief die van 2016, en beperk ik me niet tot een aantal delicten. Ook gebruik ik een wat andere methode – niet alleen de blik werpen op het niveau van 2015 en de verandering ten opzichte van 2014, maar kijken naar het gemiddelde niveau in de periode 2012 t/m 2016 en naar de trends in dat tijdvak.
Als ik corrigeer voor de bevolkingsomvang van gemeenten als een grove indicatie van ‘verstedelijking’, dan komt de rangorde van de 390 Nederlandse gemeenten van een hoog naar een laag niveau van criminaliteit er echt anders uit te zien. Amsterdam tuimelt van de 1ste plaats naar plaats 56, Rotterdam verruilt de 2de plaats voor de 85ste. Voorts valt een groep gemeenten op die meer dan 130 plaatsen in de rangorde zakken. Dat zijn Ede, Emmen, Westland, Alphen a/d Rijn, Zaanstad, Almere, Apeldoorn, Nissewaard en Amersfoort. Deze kennen een 2 keer zo laag criminaliteitsniveau als hun bevolkingsomvang zou doen vermoeden. Nu lijken dit gemeenten die welwiswaar veel inwoners hebben (gemiddeld 133.000), maar die toch een overwegend landelijk karakter dragen. Dit wijst erop dat het bevolkingsvolume niet als enige een goede maat is voor de verstedelijking – daarom zal ik verderop een nadere correctie onderzoeken (bevolkingsdichtheid).
Voorts blijken Ouder-Amstel en Haarlemmerliede & Spaarnwoude in de kopgroep terecht te zijn gekomen (op nummer 2 en 3). Ze scoren een veel hoger misdaadniveau dan verwacht, mogelijk omdat ze door hun nabijheid aan Amsterdam (en Haarlem) meer zijn geürbaniseerd dan hun inwonersaantal zou doen vermoeden. Ook hoog op de nieuwe lijst staan de Friese Waddeneilanden (op nr. 1, 4, 10 en 19), alsook Zandvoort en Valkenburg aan de Geul (op nummer 6 en 7). Dit zijn precies de 6 meest toeristische gemeenten van Nederland, afgemeten aan het deel der bevolking dat in de toeristische sector werkt (CBS). Deze hebben te maken met een extra maar tijdelijke toeristische bevolkingsaanwas. Die brengt kennelijk ook extra criminaliteit met zich mee.
Gegeven deze uitkomsten kunnen nadere correcties volgen, door ook rekening te houden met toerisme en bevolkingsdichtheid (aantal inwoners per hectare). Dan blijven Ouder-Amstel en Haarlemmerliede & Spaarnwoude fier bovenaan staan, nu in gezelschap van Roermond, met een misdaadniveau dat 2 keer hoger ligt dan kon worden verwacht. Dit trio wordt gevolgd door Beek (Limburg), Tiel, Enkhuizen, Leeuwarden, Sittard-Geleen, Den Helder en Maastricht, met een 60 procent hoger niveau dan ‘passend’ zou zijn. En de stad Amsterdam? Haar vinden we nu terug op de lage 316de plek … niets bijzonders!
Vrijwel in alle gemeenten daalde de criminaliteit, meestal ook stelselmatig
Ten slotte nog een kanttekening bij de trend in de periode 2012-16. Vrijwel in alle gemeenten daalde de criminaliteit, meestal ook stelselmatig. Gemiddeld gaat er in deze periode een kwart af van de geregistreerde misdaad, waarbij de verschillen tussen gemeenten in hun criminaliteitsniveau afnemen. In dit geheel is er één grote uitzondering: Vlagtwedde. Daar steeg het criminaliteitsniveau met zo’n 35 procent in het tijdvak 2012-2015. Nadere analyse laat zien dat dit vrijwel geheel komt door 300 extra winkeldiefstallen, hetgeen in verband wordt gebracht met het asielzoekerscentrum in Ter Apel.
Het AD gaf ons een inkijk ik de ontwikkelingen in ons land, inzoomend op recente veranderingen vooral bij specifieke delicten. Mijn benadering is algemener, in een poging uit te vinden waar de criminaliteit hoger ligt dan wat als een ‘normaal’ niveau van criminaliteit kan worden gezien – welke gemeenten springen eruit met veel of een toenemende criminaliteit? Mogelijk biedt dat een scherper beeld van wat echt opvallend is. <<
Bert Berghuis is voormalig raadadviseur bij het ministerie van Veiligheid en Justitie. Hij is beschikbaar voor vragen en discussies via de redactie, e-mail: secondant(at)hetccv.nl.