Tijdens het EK voetbal 2016 in Frankrijk zullen de drones de voetbalsupporters om de oren vliegen. De Franse gendarmerie wil namelijk drones inzetten om te surveilleren. Volgens de Franse krant Le Monde komen de specificaties van de camera overeen met een camera die op 50 kilometer afstand een nummerplaat van een auto kan lezen. En dat terwijl de drone op 30 meter hoogte in de lucht hangt. Dit betekent dat niet alleen de supporters, maar ook onwetende inwoners in een straal van honderden meters vanaf grote afstand in de gaten worden gehouden. Een serieuze inbreuk op de privacy, waar niemand om lijkt te malen.
Ook in Nederland is de visie op cameratoezicht de laatste jaren veranderd. Voorheen richtte de publieke opinie zich vooral op een dreigende inbreuk op de privacy. Tegenwoordig wordt cameratoezicht steeds meer gezien als ‘iets waar men recht op heeft’ om de eigen leefomgeving veiliger te maken. Bovendien heeft de Eerste Kamer op 22 maart 2016 ingestemd met een wijziging van artikel 151c Gemeentewet.
Camera’s zijn geen wondermiddel, maar een extra tool
Door deze wijziging hoeft de burgemeester niet meer voor iedere camerapositie een aparte procedure te doorlopen. Voortaan kan hij binnen een vooraf aangewezen gebied camera’s op verschillende locaties inzetten. Deze wetswijziging treedt op 1 juli 2016 in werking. Het is niet ondenkbaar dat 1 juli het startschot is voor een wildgroei van camera’s en drones. Ondanks dat camera’s (en met name drones) duur zijn en een grote inbreuk op de privacy maken.
Op dit moment kiezen gemeenten vaak om politieke en emotionele redenen voor cameratoezicht. Hierdoor voelen zij een noodzaak tot snel handelen en hebben ze minder aandacht voor de afstemming van de inzet van camera’s met het totale veiligheidsbeleid. Dit resulteert vervolgens in legio camera’s die van alles registreren, maar waarbij geen sprake is van echt toezicht. Camera’s zijn namelijk geen opzichzelfstaand wondermiddel, maar een extra tool. Zij kunnen een bijdrage leveren aan een veiligere samenleving − mits zij goed ingebed zijn in het totale toezichtarrangement. In dit artikel geven wij u aan de hand van 5 simpele stappen handvatten voor het effectief inzetten van cameratoezicht.
Stel een gecommitteerd multidisciplinair team samen, met daarin in ieder geval de politie en de gemeente. Dat is de eerste stap naar effectief cameratoezicht. Dit projectteam richt zich niet alleen op het cameratoezicht maar heeft juist ook oog voor de context: de inbedding in toezicht- en handhavingsarrangementen, wederzijdse verwachtingen van de betrokken partners en de technische (on)mogelijkheden. In sommige gevallen kan het waardevol zijn om ook vertegenwoordigers van winkeliers-, wijk- of bewonersverenigingen bij onderdelen van het proces te betrekken.
Maak het projectteam verantwoordelijk voor het opstellen van een business case. Op grond daarvan kan de gemeente besluiten wel of niet over te gaan tot cameratoezicht op de betreffende locatie. Bij het opstellen van de business case moet u in ieder geval aandacht hebben voor de volgende elementen:
Stel op basis van de business case binnen het projectteam van tevoren vast wat de camera’s moeten kunnen. Welke beelden en beeldkwaliteit zijn er nodig en welke voorzieningen en infrastructuur horen daarbij? Benoem met andere woorden de functionaliteiten en heb hierbij specifiek aandacht voor de privacy van de bezoekers en inwoners van het betreffende gebied. Let bovendien op de locatiespecifieke (on)mogelijkheden, zoals zichtlijnen, verlichting enzovoorts. En werk deze functionaliteiten uit in een concreet bestek.
Gemeenten zijn vaak terughoudend om camera's die eenmaal hangen, weer weg te hangen
Vooraf de gewenste functionaliteiten goed scherp hebben, voorkomt situaties zoals de mislukte aanbesteding voor cameratoezicht van ProRail in december 2015. In het bestek beschreef ProRail dat de camera’s met een kabel aangelegd zouden moeten worden. Maar halverwege het proces besefte ProRail dat het draadloze camera’s op het station prefereerde.
Lees camerabeelden regelmatig tot continue uit. Er zijn legio voorbeelden die illustreren dat het belangrijk is om te lezen. Een hiervan vinden we in Almere. In de tweede helft van 2015 registreerde het gemeentelijk cameratoezicht 5573 incidenten en in maar liefst 77 procent van de gevallen werd een actie uitgezet richting de politie, handhaving of andere partners. Houd bij het maken van de afspraken over het uitlezen en exploiteren van het cameratoezicht rekening met de juridische en praktische randvoorwaarden. Houd bovendien rekening met de kosten die gepaard gaan met het continue uitlezen van de camera’s.
Op de camerabeelden en de verwerking ervan is de Wet politiegegevens van toepassing. Deze stelt dat de operationele regie en de verwerking van de gegevens, bij de politie ligt. Onder regie van de politie kunnen echter ook andere observanten, zoals buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s), toegang krijgen tot de beelden.
Besteed aandacht aan periodiek monitoren en evalueren. Want volgens artikel 151c lid 2 van de Gemeentewet moet de gemeente het cameratoezicht beëindigen op het moment dat het probleem is opgelost en de doelstellingen bereikt zijn. De beleidscyclus moet dan ook gesloten worden. In de praktijk blijkt echter dat gemeenten vaak terughoudend zijn om camera’s die eenmaal hangen, weer weg te halen. Regelmatig monitoren en evalueren op basis van de in de business case opgestelde doelstellingen en beoogde effecten, is nodig. Niet alleen om de effectiviteit van cameratoezicht te bewaken maar ook om te leren van lopende en afgeronde projecten.
Met de komst van de wetswijziging op 1 juli 2016 wordt het nog eenvoudiger en aantrekkelijker om camera’s in te zetten. Ondertussen houdt vanuit de samenleving de roep aan om cameratoezicht in reactie op incidenten en dreigingen. Zo ontstaat een voedingsbodem voor een mogelijke wildgroei aan camera’s. Met behulp van bovenstaande stappen beteugelt u deze (potentiële) wildgroei aan camera’s en bijkomende kosten. En verzekert u zichzelf van een goede inbedding in het totale toezichtarrangement. Immers, effectief cameratoezicht vraagt bovenal commitment en samenwerking van de betrokken partijen. Want als er geen commitment is, worden camera’s wel aangezet, maar is het toezicht eigenlijk maar als off. <<
Mariska Peeters (adviseur veiligheidsbeleid), Annerie Lotterman (adviseur juridische zaken) en André Oostdijk (adviseur fysieke leefomgeving) zijn werkzaam bij Berenschot. De auteurs zijn beschikbaar voor vragen en discussies via e-mail: m.peeters(at)berenschot.nl, a.lotterman(at)berenschot.nl en a.oostdijk(at)berenschot.nl.
Afwegingskader cameratoezicht CCV Gemeenten die meer willen weten over de inzet van cameratoezicht, kunnen ook gebruikmaken van het Afwegingskader cameratoezicht van het CCV. Dit afwegingskader ondersteunt in de besluitvorming bij belangrijke afwegingen. Met welk doel kan cameratoezicht bijvoorbeeld worden ingezet en in welk gebied? Zijn er mogelijke alternatieve maatregelen? En als cameratoezicht wordt ingezet voor een bepaalde periode, moet je dit daarna voortzetten of niet? |